مالیات بر درآمد مشاغل
همانطور که از اسم این نوع مالیات مشخص است هر فردی که مشغول به یک شغل تجاری باشد باید از محل درآمدی که بدست می آورد بر اساس قانون میزان مشخصی مالیات پرداخت کند. مالیات مشاغل از طریق خوداظهاری تشخیص داده میشود و سازمان امور مالیاتی بر اساس آن مالیات مربوطه را دریافت می‌کند. فصل چهارم از باب سوم قانون مالیاتهای مستقیم، به مالیات بر درآمد مشاغل پرداخته و طی ۱۱ ماده (از ماده ۹۳ تا ۱۰۴) قوانین و مقررات مربوط به آن بیان شده است.
مالیات مشاغل
طبق تعریف اولین و پایه ترین ماده این فصل یعنی ماده ۹۳ قانون مالیاتهای مستقیم «درآمدی که شخص حقیقی از طریق اشتغال به مشاغل یا به عناوین دیگر غیر از موارد ذکر شده در دیگر فصل های این قانون در ایران تحصیل نماید بعد از کسر معافیت‌های مقرر در این قانون مشمول مالیات بر درآمد مشاغل میباشد». به منظور که هر شخص حقیقی که در حال انجام فعالیت و کسب و کاری است موظف به پرداخت مالیات به دولت است. با این تعریف طیف وسیعی از کسب و کارها مشمول پرداخت مالیات مشاغل می‌شوند.
افرادی را در نظر بگیرید که شغل آنها وکالت، پزشکی، بقالی، مغازه وسایل صوتی تصویری، تعویض روغنی و موارد دیگری از این دست باشد، این افراد طی یک دوره یکساله از طریق مشاغل خود درآمدهایی به دست می آورند. که اگر هزینه‌های مربوطه را از آن کسر کنیم، سود خالص این افراد و در حقیقت درآمد خالصی که از طریق این مشاغل به دست می آورند مشمول مالیات می شود.
در ادامه ماده ۹۳ قانون مالیاتهای مستقیم بیان شده «درآمد شرکت های مدنی (اعم از اختیاری یا قهری) و همچنین درآمدهای ناشی از فعالیت‌های مضاربه در صورتی که عامل (مضارب) یا صاحب سرمایه شخص حقیقی باشد تابع مقررات این فصل میباشد.
منظور از کلمه «شرکت» که در این تبصره به کار برده شده است همان شراکت می باشد حال این شراکت ممکن است به صورت اختیاری (همانند راه اندازی یک مغازه که از سرمایه چند نفر تشکیل شده) قهری (همانند شراکت بدون اختیار اعضای یک خانواده بعنوان وراث بعد از فوت پدر خانواده) یا مضاربه باشد. درآمدهای ناشی از مضاربه نیز به این شکل است که برای نمونه فرد الف سرمایه یک میلیاردی خود را در اختیار کسب و کار فرد ب قرار می دهد. و در درصد سود و زیان آن شریک می شود. و درصدی مشخصی را تعیین می نمایند مطابق با این ماده قانونی کلیه فعالیت های مضاربه نیز مشمول پرداخت مالیات می شود.
مالیات-مشاغل
چه کسانی مشمول پرداخت مالیات مشاغل هستند؟
اشخاص حقیقی در حقیقت همان کسانی می باشند که نسبت به کاسبی و شغل خود به شکل شخصی اقدام نموده اند. و به علت شغل تجاری و درآمدی که دارند موظف به پرداخت مالیات می باشند. بر اساس تعاریف آموزشی سازمان مالیاتی کشور «کسبه، اصناف، پیشه‌وران (صاحبان حرفه) صاحبان کارخانه‌ها، کارگاه‌های تولیدی و دیگر افرادی که بصورت شخص حقیقی بابت درآمد حاصل از اشتغال به مشاغل آزاد و بطور انفرادی یا مشارکت مدنی فعالیت می کنند.
یا به عناوین دیگری غیر از موارد مذکور در دیگر فصل های قانون مالیات های مستقیم در ایران درآمدی تحصیل کنند، مشمول مالیات بر درآمد مشاغل هستند.». صاحبان مشاغل بعد از راه‌اندازی کسب و کار خود تا ۴ ماه مهلت دارند. که کسب و کار خود را به سازمان امور مالیاتی معرفی و در نظام مالیاتی ثبت نام نمایند. همچنین بایستی دفاتر و اسناد و مدارک معامله‌های مربوط به فعالیت تجاری خود را نگهداری کنند.
تمامی صاحبان مشاغل باید اظهارنامه مالیاتی مربوط به فعالیت های شغلی سال خود را تا پایان خرداد ماه سال بعد بر اساس مدارک و اسناد و دفاتر معتبر، تنظیم و به سازمان امور مالیاتی ارائه کنند. بنابراین کلیه اشخاص حقیقی که در این کشور فعالیت می کنند. از یک مغازه سوپرمارکت تا پزشکان و وکلا موظف به پرداخت مالیات مشاغل هستند.
تقسیم بندی سه‌گانه افراد مشمول مالیات مشاغل
موضوعی که در مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی بسیار مهم است و پیش از آشنایی با نحوه محاسبه مالیات مشاغل باید به آن پی برد. تقسیم‌بندی گروهی مشاغل کشور است. به این شکل که فرد باید بداند در کدام گروه از مشاغل قرار دارد تا با تکالیف مالیاتی مربوط به خود آشنا شود زیرا در غیر این صورت جریمه میشود. ماده ۹۵ ق.م.م به تکالیف قانونی اشخاص مشمول مالیات مشاغل اشاره نموده است. این ماده قانونی بیان می کند:
«صاحبان مشاغل موضوع این فصل موظف هستند. دفاتر و یا اسناد و مدارک حسب مورد را که با رعایت اصول و ضوابط مربوط از جمله اصول و ضوابط مربوط به تنظیم دفاتر تجاری موضوع قانون تجارت در خصوص تجار تنظیم می شود. جهت تشخیص درآمد مشمول مالیات، نگهداری و اظهارنامه مالیاتی خود را مطابق با آن ها تنظیم کنند.» فصل دوم آیین نامه اجرایی این ماده صاحبان مشاغل را به ۳ بخش تقسیم نموده. و میزان مالیات مشاغل برای هر کدام از این گروه‌ها متفاوت می باشد:
گروه اول صاحبان مشاغل
صاحبان مشاغلی که درآمد ابرازی (فروش کالا یا فروش توام کالا و ارائه خدمات) مطابق با اظهارنامه مالیاتی عملکرد دو سال قبل یا آخرین درآمد قطعی شده (فروش کالا یا فروش توام کالا و ارائه خدمات) آنها بیش از مبلغ ۵۵ میلیارد ریال باشد. به عنوان نمونه مبلغ فروش و سایر درآمدهای مندرج در اظهارنامه مالیاتی عملکرد سال ۱۳۹۹ مبنای گروه‌بندی سال ۱۴۰۱ است. یعنی برای اینکه بدانید در سال ۱۴۰۱ جزء کدام گروه از مشاغل هستید. باید به میزان درآمدی که در اظهارنامه سال ۱۳۹۹ خود اظهار کرده‌اید مراجعه کنید. اگر درآمد ابرازی بیش از ۵۵ میلیارد ریال بود در گروه اول قرار دارید.
البته برخی از مشاغل نیز فارغ از اینکه چه میزان فعالیت و درآمد داشته‌اند از لحاظ انجام تکالیف در این گروه قرار می‌گیرند که عبارتند از:
- تمامی واردکنندگان و صادرکنندگان
- صاحبان کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی و بهره‌‍‌برداران معادن دارای پروانه بهره‌برداری از وزارتخانه یا مراجع ذیربط
- صاحبان هتل‌های سه ستاره و بالاتر
- صاحبان بیمارستان‌ها، زایشگاه‌ها، درمانگاه‌ها، کلینیک‌های تخصصی
- صاحبان مشاغل صرافی
- فروشگاه‌های زنجیره‌ای دارای مجوز فعالیت از وزارتخانه یا مراجع ذیربط
- صاحبان مؤسسات حسابرسی، حسابداری و دفترداری، خدمات مالی و ارائه‌دهندگان خدمات مدیریتی، مشاوره‌ای، انفورماتیک و طراحی سیستم
- صاحبان موسسات حمل‌ونقل موتوری زمینی، دریایی و هوایی اعم از مسافری یا باربری
گروه دوم صاحبان مشاغل
صاحبان مشاغل و حرفی که درآمد ابرازی (فروش کالا یا فروش توام کالا و ارائه خدمات) براساس اظهارنامه مالیاتی عملکرد دو سال قبل یا آخرین درآمد قطعی شده (فروش کالا یا فروش توام کالا و ارائه خدمات) آنها بیش از مبلغ ۱۸ میلیارد ریال و مساوی یا کمتر از ۵۵ میلیارد ریال باشد.
گروه سوم صاحبان مشاغل
صاحبان مشاغلی که در گروه‌های اول و دوم قرار نمی‌گیرند جزء گروه سوم محسوب می‌شوند. در اهمیت این نوع گروه‌بندی و اینکه آیا تفاوتی بین آنها وجود دارد یا خیر باید گفت، تفاوت بسیار زیادی دارند؛ به این شکل که گروه اول از نظر انجام تکالیف قانونی شبیه به شرکت‌ها بوده و باید با استفاده از نرم افزار حسابداری تکالیف مالی خود را انجام دهند. از جمله اینکه اظهارنامه رد کنند، دفاتر را پلمپ بکنند، معاملات فصلی و ارزش‌افزوده دارند و مانند شرکت‌ها هستند. گروه دو و سه تا حدودی روند مالیاتی آسان‌تری دارند؛ دفتر و معاملات فصلی ندارند، حتی تا دو سال بعد از شروع فعالیتشان هم می‌توانند از تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیاتهای مستقیم استفاده کنند و اظهارنامه‌ای ارائه نکنند.
مالیات-مشاغل
درآمد مشمول مالیات اشخاص حقیقی چگونه به دست می‌آید؟
براساس قانون درآمد مشمول مالیات اشخاص حقیقی یا همان مشاغل عموما بر اساس خوداظهاری مودیان است. مگر آنکه اسناد و مدارکی خلاف آن به دست ممیز مالیاتی برسد. از جمله این اسناد میتوان به تراکنش‌های بانکی اشاره کرد. ماده ۹۷ ق.م.م به همین موضوع اشاره می‌کند و در کنار آن روش‌های جدید رسیدگی به درآمد مالیات مشاغل را نیز بیان می‌کند.
با این حال خوداظهاری مودیان همچنان اصلی‌ترین مبنا برای تعیین درآمد مشمول مالیات اشخاص حقیقی است. بخشی از این ماده بیان می‌کند:
«درآمد مشمول مالیات اشخاص حقیقی موضوع این قانون که مکلف به تسلیم اظهارنامه مالیاتی میباشند به استناد اظهارنامه مالیاتی مودی که با رعایت مقررات مربوط تنظیم و ارائه شده و مورد پذیرش قرارگرفته باشد، خواهد بود.»
این ماده قانونی ادامه میدهد: «سازمان امور مالیاتی کشور میتواند اظهارنامه های مالیاتی دریافتی را بدون رسیدگی قبول و تعدادی از آن ها را مطابق با معیارها و شاخصهای تعیین شده و یا به طور نمونه انتخاب و برابر مقررات مورد رسیدگی قرار دهد.»
میزان معافیت مالیاتی اشخاص حقیقی چقدر است؟
مالیات مشاغل نیز همانند دیگر انواع مالیات مشمول برخی معافیت ها می شود که در ماده ۱۰۱ ق.م.م به آن اشاره شده است. این ماده بیان می کند:
« درآمد سالانه مشمول مالیات مودیان موضوع این فصل که اظهارنامه مالیاتی خود را بر اساس مقررات این فصل در موعد مقرر تسلیم کرده‌اند. تا میزان معافیت موضوع ماده (۸۴) این قانون از پرداخت مالیات معاف و مازاد آن به نرخهای مذکور در ماده (۱۳۱) این قانون مشمول مالیات خواهد بود. شرط تسلیم اظهارنامه برای استفاده از معافیت فوق نسبت به عملکرد سال ۱۳۸۲ به بعد جاری است.»
این ماده قانونی دو تبصره مهم دارد. تبصره یک این ماده به طور خلاصه می‌کند که معافیت مالیاتی مشاغل در مشارکت‌های مدنی در نهایت به دو نفر اعطا میشود. برای نمونه چنانچه چهار نفر با هم دارای مغازه باشند؛ دو نفر از آنها مشمول معافیت هستند. این تبصره همچنین بیان می‌کند که معافیت مالیاتی مشاغل به زوجین، صرفا به زوج تعلق می یابد.
در نهایت تبصره ۲ ماده ۱۰۱ می‌گوید: در حالتی که هر شخص حقیقی دارای بیش از یک واحد شغلی باشد. مجموع درآمد واحدهای شغلی وی با کسر فقط یک معافیت موضوع این ماده مشمول مالیات به نرخهای مذکور در ماده(۱۳۱) این قانون می شود.
