ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افـزوده یکی از انواع مالیات غیر مستقیم و منابع درآمد دولت هامی باشد. فرمول مالیات ارزش افزوده بر اساس ارزش افـزوده ایجاد شده در مراحل گوناگون تولید یک کالا یا ارائه خدمت، معین می شود. لازم به ذکر است که پرداخت مالیات بر ارزش افزوده بر عهده مصرف کننده نهایی می باشد. مطابق با آخرین قوانین مالیاتی سال ۱۴۰۱ محاسبه ارزش افزوده با استفاده از خوداظهاری مالیاتی در سامانه ارزش افـزوده انجام می شود. مهلت ارسال اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده، پانزده روز پس از پایان هر فصل تعیین گردیده است.
تاریخچه ارزش افـزوده
برای اجرای این مالیات در ایران، لایحه آن برای اولین بار در دی ماه ۱۳۶۶ به مجلس شورای اسلامی برده شد. این لایحه در کمیسیون اقتصادی مجلس تحت بررسی قرار گرفت و بعد از اعمال نظرات موافق و مخالف به صحن علنی مجلس رفت که بعد از تصویب شش ماده از آن بنا به تقاضای دولت و به علت اجرای سیاست تثبیت قیمت ها به دولت بازگردانده شد.
درسال ۱۳۷۰ قسمت امور مالی صندوق بینالمللی پول، در جهت اصلاح نظام مالیاتی جمهوری اسلامی ایران، اجرای سیاست مالیات بر ارزش افزوده را به عنوان یکی از عوامل اصلی افزایش کارایی و اصلاح نظام مالیاتی پیشنهاد کرد. مطابق با نظرات کارشناسان صندوق بین المللی پول، مطالعات و بررسی های پی در پی در این زمینه در وزارت امور اقتصادی و دارایی انجام گرفت. و اجرای مالیات بر ارزش افزوده در سمینارها و کمیته های گوناگون علمی با حضور کارشناسان داخلی و خارجی مورد تأکید قرار داده شد.
وزارت امور اقتصادی و دارایی در راستای طرح ساماندهی اقتصادی کشور، انجام اصلاحات اساسی در سیستم مالیاتی از جمله حذف انواع معافیت ها، حذف انواع عوارض وگسترش پایه مالیاتی را با تأکید خاص بر کارایی نظام مالیاتی، آغاز کرد. و مطالعات جدید امکان سنجی در این زمینه فراهم نمود.
بر اساس اهمیت بسط پایه مالیاتی بعنوان یکی از اصول اساسی سیاست های مالی طرح ساماندهی اقتصاد کشور معاونت درآمد های مالیاتی وزارت امور اقتصادی و دارایی مطالعات علمی متعددی را با در نظر داشتن خصوصیات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور در مورد اجرای مالیات بر ارزش افزوده از دی ماه ۱۳۷۶ شروع کرد.
لایحه مالیات بر ارزش افـزوده اکنون با در نظر داشتن اثرات اقتصادی ناشی از اجرای این مالیات با اصلاحات و بازنگری های پی در پی به مجلس شورای اسلامی ارائه شده است. قانون مالیات ارزش افزوده با اختیارات مطابق با ماده ۸۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در ۵۳ ماده و ۴۷ تبصره در مورخ ۱۳۸۷/۲/۱۷ در کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی تصویب گردیده است. تا در مدت آزمایشی ۵ سال از تاریخ اول مهرماه ۱۳۸۷ به اجرا گذاشته شود. از اول سال ۱۳۹۳ میزان این نوع از مالیات در ایران مکرراً افزایش پیدا کرد. و از شش درصد به نه درصد تغییر نمود.
ارزش افزوده چیست؟ یک مثال برای درک مفهوم ارزش افزوده
ارزش افـزوده که در زبان انگلیسی با عنوان Value added شناخته می شود، به ارزشی می گویند که در فرآیند تولید یک محصول به کالای واسطهای یا همان مواد اولیه محصول اضافه می گردد. البته ارزش افـزوده مختص به یک کالا نمی باشد، بلکه به فرآیند تولید مرتبط است.
در یک تعریف دقیق ارزش افـزوده به افزایش ارزش پولی کالا در طی مراحل تولید می نامند. با عبور یک کالا از هر مرحله از تولید محصول ارزشی به کالا اضافه می گردد. که به آن ارزش افـزوده گفته می شود. ارزش افزوده را می توانیم مساوی با اختلاف میان ارزش محصول تولید شده با مجموع ارزش مواد اولیه یک محصول بدانیم که گزارش ارزش افزوده را تشکیل می نماید.
به عنوان مثال اگر تهیه یک کیلو شیرینی، ۲۰۰ تومان شکر، ۳۰۰ تومان، ۳۰۰ تومان آرد، ۳۵۰ تومان تخم مرغ و ۴۵۰ تومان از دیگر موارد اولیه استفاده شده باشد. و در نهایت محصول نهایی شده را به قیمت ۵۰۰۰ تومان بفروشیم، ارزش افـزوده این یک کیلو شیرینی ۳۷۰۰ تومان خواهد بود.
تعریف قانون از مالیات بر ارزش افـزوده
تعاریف گوناگونی از مالیات بر ارزش افـزوده ارائه گردیده است. در مصوب ماده سه قانون مالیات ارزش افزوده سازمان مالیاتی کل کشور این گونه تعریف شده است:
"مالیات بر ارزش افـزوده: مالیات غیر مستقیمی است که بر تفاوت میان ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری یا تحصیل شده در یک دوره معین می شود.”
بر اساس ماده سه قانون مالیات بر ارزش افـزوده، به تفاوت میان ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالا یا خدمات خریداری یا تحصیل شده در یک دوره معین ارزش افزوده می گویند. این مفهوم به فرایند تولید مربوط است و نه به کالای خاص. مالیات ارزش افـزوده نوعی مالیات عام (بر عموم کالاها و خدمات مگر موارد معاف تعلق میگیرد) است که به صورت چند مرحلهای از اضافه ارزش کالاهای تولید شده یا خدمات ارائه شده در مراحل مختلف تولید و توزیع اخذ میشود.
به عبارت دیگر مالیات بر ارزش افـزوده مالیاتی است که در طول فرآیند تولید و خدمات از محل تولید تا فروش کالا به مشتری نهائی، مرحله به مرحله اخذ میشود. مالیات ارزش افزوده برای مصرف طراحی شده است که مصرف کنندگان آن را در زمان خرید خود میپردازند که این مالیات توسط فروشندگان جمع آوری شده و از این طریق در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار میگیرد.
این مالیات به صورت غیر تصاعدی در این زنجیره قرار دارد: واردات، تولید، توزیع و مصرف که نهایتاً مصرف کنندگان پرداخت کننده آن هستند. در این مالیات، نباید مالیاتی توسط تولید کنندگان پرداخت شود و باید مصرف کننده نهایی فقط این مالیات را بپردازد؛ بنابراین تولیدکنندگان پرداختی و مالیاتی که بابت خرید مواد اولیه و سایر کالاها را انجام دادهاند از خریداران دریافت کرده و مابهالتفاوت را به دولت پرداخت میکنند. پیش از ادامه مقاله پیشنهاد میکنیم با مراجعه به صفحه «آموزش مالیات» با آخرین قوانین و مقررات مالیاتی اشخاص حقیقی و حقوقی به صورت صفر تا صد آشنا شوید.
انواع مالیات بر ارزش افـزوده
مالیات بر ارزش افـزوده تولیدی، مالیات بر ارزش افزوده مصرفی و مالیات بر ارزش افزوده درآمد ۳ نوع مالیات بر ارزش افـزوده هستند که در ادامه انواع مالیات بر ارزش افزوده را مورد بررسی قرار می دهیم.
مالیات بر ارزش افزوده تولیدی:
- در مالیات بر ارزش افـزوده از نوع تولیدی، اعمال مالیات هم بر فروش کالاهای مصرفی و هم بر فروش کالاهای سرمایهای صورت میگیرد. یعنی بنگاه اقتصادی با خرید کالا هیچ اعتبار مالیاتی را کسب نمی کند.
مالیات ارزش افزوده مصرفی:
- تمام مخارج سرمایه گذاری ناخالص مالیات در ارزش افزوده نوع مصرفی به دلیل این که براساس کالاها و خدمات مصرفی است، حذف می شود.
مالیات بر ارزش افزوده درآمد:
- در مورد مالیات بر ارزش افـزوده از نوع درآمد گفته میشود که مالیات بر فروش تولید خالص کالاهاست و این گونه پس از کسر هزینه استهلاک به سرمایهگذاری خالص، ارزش افـزوده از نوع درآمد به آن تعلق می گیرد.
مالیات بر ارزش افـزوده چند درصد است؟
یکی از پرتکرار ترین سوالاتی که در مورد نرخ مالیات ارزش افزوده مطرح میشود این است که مالیات بر ارزش افزوده چند درصد است ؟میزان مالیات بر ارزش افـزوده در ابتدای هر سال تعیین میشود و درصد مالیات بر ارزش افزوده بر اساس میزان تورم ایجاد شده در سال گذشته تعیین میشود. میزان مالیات بر ارزش افزوده سال ۱۴۰۰ به طور دقیق تعیین نشده ولی تصور میشود مانند سال گذشته میزان مالیات بر ارزش افـزوده سال ۱۴۰۰ برابر با ۶ درصد + ۳ درصد عوارض است. پس در پاسخ به سوال مالیات بر ارزش افزوده چند درصد است باید گفت این مالیات تصور میشود تقریبا برابر با ۹ درصد است.اما براساس ابلاغیه مورخ ۲۸/ ۱۲/ ۱۴۰۰ مدیرکل واردات گمرک ایران به گمرکات اجرایی در خصوص مصوبه شورای عالی هماهنگی اقتصادی در رابطه با مالیات بر ارزش افزوده برخی کالاهای اساسی، از تاریخ لازم الاجراء شدن قانون مالیات بر ارزش افزوده- ۱۳/ ۱۰/ ۱۴۰۰- تا پایان سال ۱۴۰۱، نرخ مالیات بر ارزش افزوده واردات گندم، برنج، دانههای روغنی، انواع روغن خام، قند، شکر و گوشت قرمز معادل یک درصد تعیین شده است.
چه کالاهایی معاف یا مشمول این قانون جدید مالیاتی هستند؟
در این زمینه مسیحی معاون درآمدهای سازمان امور مالیاتی اظهار داشته است که پایه اصلی معافیتها در قانون جدید حمایت از سبد مصرفی خانوار است و پس از آن مباحث درمانی از جمله بیمههای عمر، زندگی و درمان را در بر گرفته است. خدمات ورزشی با اخذ مجوز از مراجع ذیصلاح و همچنین آب مصرفی محصولات کشاورزی و بیمه آنها، هتلهای ۳ ستاره و پایین تر و مهمانپذیرها از این مالیات معاف شدند، البته قند و شکر که پیشتر مشمول معافیت بود به شمول مالیات اضافه شده است. همچنین برخی کالاهای وارداتی که مشمول مالیات ارزش افـزوده شدهاند، در زمان عرضه مشمول مالیات نخواهند بود.
در قانون جدید مالیات ارزش افـزوده، اصل طلا، جواهر و پلاتین به کار رفته در آنها از پرداخت این مالیات معاف میشود، اما اُجرت ساخت، سود و کارمزد مشمول ۹درصد مالیات ارزش افـزوده خواهد بود و از تاریخ ۱۳ دی، صرفا این موارد مشمول هستند و مردم و خریداران مراقب باشند تا در مواردی غیر از این از آنها مالیات ارزش افزوده اخذ نشود.
همچنین در قانون مالیات ارزش افـزوده مصوب سال ۱۳۸۸، شرکتهای هواپیمایی مشمول عوارض ۵ درصدی بودند که با اجرای قانون جدید که خدمات هوایی نیز مشمول مالیات میشوند، این عوارض ۵ درصدی حذف میشود و ۹درصد مالیات ارزش افـزوده، جایگزین ۵درصد عوارض خاص میشود. همین امر سبب افزایش قیمت بلیط هواپیما شده است.